ИРЫ НАФ (4-11)
Нафы дзуары бæрæгбон вæййы Ногбоны фæстæ. Кæд Ногбон мæйногмæ æрцæуы, уæд иннæ мæйноджы вæййы Наф, кæд æмæ Ногбон мæйзæронды æрæййафы, уæд ма Нафмæ вæййы мæй. Нафæн йæхицæн уыд хуым. Бакуыстойиу æй Нафы фысымтæ. Цы хориу дзы æрзад, уымæйиу Нафы бон алкæмæн дæр скодтой фæйнæ дзулы. Нафы фысым уыд радыгай, дыууæ хæдзарæй. Иу – хистæр фысым, иннæ – кæстæр. Уыдониу куывдæн балæвар кодтой кусæрттæгтæ. Фыццаг кусæрттагиу аргæвстой хуыцауæхсæв, дыккаг – æртыццæг æхсæвы. Раздæр заманы куывд кодтой кувæндоны, иумæ, стæй йæ кæнын байдыдтой хæдзæртты. Куывдмæ цыдысты æрмæстдæр лæгтæ, хæдзæрттæмиу хæйттæ арвыстой. Нафы куывдæн бæгæны кодтой къусбарæй. Къусбар лæвæрдтой, хæдзары цал лæджы уыд, уымæ гæсгæ. Фысымтæиу хъуамæ скодтаиккой гуыдын. Гуыдынæй хъуамæ хай æрхаудтаид алы хæдзармæ дæр. Куывд цыд цыппар боны дæргъы. Хистæриу скуывтæ «Нафы дзуар, стыр арфæ ракæн нæ уарзон адæмæн, чи нæ уарзы, уыдонæн. Нафы дзуар, бирæ хор ратт, бæркад алы аз дæр куыд уæ..» Нафы куывд цалдæр боны кæй цыд æмæ тынг бæркадджын кæй уыд, уый ныр дæр адæмæй рох нæу. Арæх фехъусæн и: «Раст Нафы фынг уыд», «Kæд Нафы фынгыл нæ бадыс» æмæ афтæ дарддæр. Нафы бæрæгбон баст у Найфатимæ. Найфат у мыггаджы кувæн бынат. Бæрæгбон йæ рæстæджы тынг кадджын уыди. Ныр дæр ма арæх фехъусæн и: «Иры Наф». Ома, Иры бæркад.
Праздник Нафы дзуар
Праздник Нафы дзуара (см. Наф) отмечается после Ногбона. Если Ногбон приходится на новолуние, то в следующее новолуние отмечается праздник Нафа, если Ногбон приходится на четвертую фазу луны, то до Нафа остается месяц. Ответственными за проведение праздника были две семьи – каждый год в порядке очередности. Ответственные – Фысымтæ – дарили на куывд по Кус?рттагу. Один кусарттаг закалывали в субботу вечером, другой – во вторник. Вначале куывд устраивали коллективно, в святилище, причем на кувд шли только мужчины, потом праздник стали отмечать в узком семейном кругу. Пшеницу на пиво собирали с каждой семьи, в зависимости от количества мужчин. Фысымта пекли гуыдын – большой круглый пирог, который должны были отведать все. Пир длился четыре дня. Старший возносил молитву:«Нафы дзуар, пошли свое благословение нашим близким, тем, кто нас любит. Нафы дзуар, пошли нам много зерна, чтобы у нас каждый год был большой баркад». В святилище Нафа нельзя было петь, танцевать. Танцы устраивались в доме ответственных за праздник. Как мы уже отмечали, Нафы куывд длился несколько дней и отмечали его очень широко. Не зря до сих пор говорят: «Столы были накрыты, как на кувде Нафа», «Ты как будто сидишь на кувде Нафа» и т.д.
САРИЗÆД (Устур-Дигори, Къуссумæ) (4)
Саризæд — священный столб, ангел-хранитель домашнего очага и семейного благополучия.
В традиционном осетинском доме, в хадзаре наряду с другими опорными столбами стоял священный столб «Сæрызæды цæджындз». Согласно В. И. Абаеву, Сæрзæд/Сæрызæд — это название одного из домашних божеств. Он находился в западном углу хадзара, на женской половине, и к нему подводили молодую после того, как ее приобщили к очагу и надочажной цепи. Там она стояла три дня, там же происходил обряд снятия фаты. Столб был украшен рогами диких и домашних животных. Подтверждением этому служит следующий отрывок. «Сластой кæрдтæ æмæ ныззарыдысты: уæ, фарн фæцæуы!… Бакодтой (чындзы) хæдзармæ, уымæй æртæ хатты æрзилын кодтой артдзæсты алыфарс æмæ йæ стæй бакодтой устыты ‘рдыгæй къулмæ Сæрызæды бынмæ». («Вытащили кинжалы и запели: ай, фарн идет!… Затем обвели ее (невесту) три раза вокруг очага и после отвели в женский угол к столбу Сæрызæд»).
Интересно, что упоминание об опорном столбе в брачной обрядности мы находим у язгулемцев. Согласно Н. А. Кислякову, «в Язгулеме, так же как и в соседнем с ним Вандже, новобрачная приветствует очаг и один из столбов дома таким же образом, как она прощалась с очагом и столбом в доме своего отца, прикладывается руками к очагу, затем стукается головой о столб».
С другой стороны, Ссерызсед как-то связан с Сафа — покровителем надочажной цепи, о чем свидетельствует пословица — «Сафа нæ чындзæн Сæрызæд у» (Сафа (покровитель надочажной цепи. — В. Г.) для невесты является Сæрызæд). Или, «Сæ фегадæн сæ Сæрзæдæй каертмзе рахаста сæ сау рæхыс». («Чтобы их опозорить, он от Ссерзседа вынес во двор их черную цепь»).
Круглые пироги, посвященные Сæрызседу (Сæрызæды чъиритæ), готовились в день свадьбы в доме невесты и с шашлыком (фæрскфизонæг) из трех правых ребер жертвенного животного и флажок (Сæрызæды хæцъил), ритуальным питьем (три литра араки или пива) и ритуальной чашей с медом (мыдыкъус) посылались в дом жениха. Согласно другому варианту, в ритуальный комплекс «Сæрызæды хуын» входили не три круглых пирога, а семь маленьких круглых пирожков с сыром (губæртæ).
Вообще эта форма ритуального печения вызывает большой интерес, так как она использовалась в ряде случаев.
Сæрызæду, как сообщили информанты, на Новый год делали специальные пироги с сыром диаметром приблизительно 10 см (те, что у дигорцев называют губора — ед. ч., губæртæ — мн, ч.), æфсин (свекровь) пекла один большой пирог — æртхурон — для всей семьи, а невесткам — каждой по три пирожка Сæрызæду. Гак как в наше время уже нет традиционного жилища, флажок Сæрызæд через год после свадьбы убирается на чердак и хранится там, то для того чтобы совершить молитву Сæрызæду, невестки поднимались на чердак с тремя пирожками и произносили традиционную молитву, в которой просили благополучия и здоровья себе и своим детям. Пироги Сæрызæду могли после молитвы съесть только сами невестки. Ни муж, ни дети не имели на это права. По другому записанному нами варианту, у некоторых дигорцев пирог Æртхурон не делали, но каждому члену семьи пекли губора. Эти ритуальные пирожки пеклись и в честь Сафа. «Через три дня после родов мать вставала с постели. К этому дню приготовлялось девять чирита. Три — Богу, три — Богородице и три — домовому (бундор), а Сафа, патрону цепи очага, — три маленькие лепешки (губора)». У очага происходил обряд — авдæнбæттæн — привязывание к колыбели. «Под цепь домашнего очага приносят отдельно ребенка, колыбель с пеленками и три чирита Сафе с араком. Старуха, держа чирита в руках, произносит следующую молитву: «Уæларт Сафа! Ребенок да будет твоим гостем. Домашний патрон, дай ему свою милость; пошли ему счастье». Затем ребенка привязывают к колыбели и относят к матери. Если женщина родила в первый раз, то три чирита Сафе относили в спальню и держали при молитве над постелью матери».
Согласно полевым записям, когда мужчина обращался с молитвой к Сафа, он произносил: «æртхурон Сафа, дæ хорзæх нæ уæд» («Артхурон Сафа, дай нам свою милость»). Из чего следует, что имя Артхурон являлось одним из эпитетов Сафа.
Для женщин имя Сафа вербально табуировалось, так же как и имена других святых. Можно предположить, что Сæрызæд — это эвфемистический эпитет имени Сафа. Надочажная цепь, покровителем которой и является Сафа, имела своим женским полюсом один из опорных столбов, находившийся на женской половине — Сæрызæды цæджындз. Судя по тому, что у этого столба стояла невеста, здесь происходил обряд снятия фаты, как и у дерева, и у святилища Мады Майрам, то этот столб был как-то связан с покровительницей женщин. В этом отношении интересен сказочный сюжет о том, как нарты/святые построили дом.
«Святые, собравшись вместе, построили дом; нигде в мире не было лучшего дома. Устроили святые пир. Собрались толпы народу. Ходили они по дому. Смотрели и удивлялись.
Позже всех пришел еж. Долго осматривал дом, а когда закончил, его спросили:
— Ну, еж, как тебе понравился дом?
Еж замялся:
— Какой дом? Там, где нет Сафа и нет Майран, разве дом?
Все удивились: о чем он говорит?
Один человек сказал:
— Еж оказался умнее нас, [i]Сафа — это цепь над очагом,
Майран — это женщина в доме, хозяйка, а здесь их нет.
Потому, говорят, все сказали:
— Еж оказался умнее нас!».
Этот же сюжет содержится в одном из сказаний Нартовского эпоса осетин: «Нарты строили общенартовский дом». Здесь на вопросы нартов о том, хорош ли дом, отвечает Сырдон. Его ответы аналогичны тем, что даны в сказке «Еж».
Общность Сафа и Сæрызæд подтверждается и тем, что им, в отличие от других духов-покровителей и Создателя, посвящались специальные ритуальные пирожки — губора, которые пеклись как в цикле семейной, так и в цикле календарной обрядности осетин.
Согласно полевым материалам, у дигорцев в Стур-Дигоре, в Кусу, в месте Мадзаска делали кувд Сæрызæду. Это происходило в июле, в период недели моления («ковæн къури»). Этот праздник предшествовал сенокосу. Пока не сделают Сæрызæды куывд, не брали острие («цыргъ нæ истой» — в смысле косы) и не косили. Шли туда только мужчины. Это было место, где прежде был огромный дуб, теперь дуба уже нет, но место осталось. Сæрызæды куывд делали общий. Уастырджи в Стур-Дигоре называют «Мæнти изæд». Ему молились с понедельника на вторник — «Георги æхсæв», «Лæгтыдзуары æхсæв». В жертву приносили барана (нæл фыс), козла (нæл сæгъ), быка (гал). В этот же день и молились Сæрызæду (Георги æхсæв). Как отметила информатор, Сæрызæд и Уасгерги — это одно и то же.
Ясна связь «Стур-Дигорского Сæрзæда» с громовержцем. Это, в первую очередь, дуб — дерево громовержца. Во-вторых, с громовержцем связан как сенокос, так и орудия сенокоса. Вместе с тем, как отметила информатор, Уастырджи и Сæрызæд — это одно и то же, то есть Уастырджи в мифологическом сознании осетин вмещал в себя и функции громовержца.
Итак, имя Сæрызæд является эвфемистическим эпитетом имени Сафа — громовержца, покровителя всякого оружия и надочажной цепи. (Эпитетом Сафа является и имя Артхурон). Столб Сæрызæд в традиционном осетинском жилище символизировал женский полюс. Сафа — Мады Зæд, покровительницу женщин.
Источник: Газданова В.С.Золотой дождь. Исследования по традиционной культуре осетин. Владикавказ, 2007
ТУТЫР (Дæргъæвсы ком) (4-11)
Мархо дарыны фыццаг бон æрцæуы Тутыры бæрæгбонмæ, ахæссы æнæхъæн къуыри. Хонынц ма йæ уалдзæджы Тутыр, Стыр Тутыр. Тутыр фыццаджы-фыццагдæр у бирæгъты бардуаг. Адæмон сфæлдыстады куыд у, афтæмæй бирæгътæ канд йæ коммæ нæ кастысты, фæлæ, дам, ма йын суанг йæ къæхтæ дæр сдæрдтой. Тутыры къуыри уæлдай тынгдæр ком дардтой къуырисæры, фæссихормæ-иу хистæрæй, кæстæрæй, нæлгоймагæй, сылгоймагæй дон, дæр ничи банызтæ. Хистæртæ-иу Ныхасы æрæмбырд сты æмæ таурæгътæ кодтой, лæппутæ-иу сæм хъуыстой. Уыцы бон ничи куыстæ. Тутыры бæрæгбонты аоæзтой алы кусæнгæрзтæ. Дзырдтой, зæгъгæ, дам, Гутыры бæрæгбон цы хъæд ракæнай, цы дзаума саразай, уый фидардæр, амондджындæр уыдзæн, цæстдзыдæй йын тас нæ уыдзæн.
Тутыры бæрæгбонты сывæллæтты хæдæттыл рахизырдыгæй кодтой сырх æндахæй дзуары хуызæн сынчытæ, хуыдтой сæ Тутыры сынчытæ, арæзтой Тутыры чингуытæ. Нæ фыдæлтæм гæсгæ, уыдон сабиты хъахъхъæдтой фыдбылызæй æмæ фыдцæстæй. Бæрæгбæтты йæ хорæй ничи лæвæрдта, уæд азы дæргъы æбæркад уыдзыстæм, зæгъгæ. Бæрæгбоны чъиритæ кардæй нæ лыг кодтой. Тутыры зæрдæ ныл куы фæхуда, зæгъгæ-иу сæ къухæй асастой. Тутыры бонтæ, уæлдайдæр фыццаг æртæ боны, уæлдай кадджын уыдысты. Ирон адæмы фыдæлты хъуыдымæ гæсгæ, уæд цы загътаис æмæ цы сфæнд кодтаис, уый æнæмæнгæй сæххæст уыдзæн. Уыцы бонты туджджынтæ сæ туг нæ истой, уыцы бонты цыфæнды æнæхатыр знæгтæ дæр сабыр уыдысты. Тутыры бæрæгбæтты цы сывæллæттæ райгуырд, уыдон нымад уыдысты стыр амондджыныл. Тутыр æрмæст бирæгъты бардуаг нæу, уый у уæларвон цæрæг, Хуыцауæй адæмæн хорздзинæдтæ курæг. Адæмы хъахъхъæны алы низтæй, фылдæр сын кæны сæ фос, æххуыс сын кæны зæххы куысты. Фæлæ кæмæ смæсты вæййы, уымæн йæ фос бирæгъты амæттаг бакæны. Иæхæдæг бирæгътæм куы смæсты уа, уæд та сын цуанæттæй фервæзæн нал ис. Тутыры бæрæгбон баст у азы афонимæ, зæххы, фосдарыны, уалдзæджы куыстытимæ. Бæрæгбон ныр дæр адæмæй рох нæу.
Тутыр, в осетинской мифологии властелин волков. Считалось, что Тутыр — пастух волков; волки, услышав имя Тутыр, которого люди призывали на помощь при встрече с ними, убегают. Тутыр по своему усмотрению придаёт волкам храбрость или трусость. Разгневавшись на волков, Тутыр затыкает их глотки камнями и таким образом морит их голодом, а некоторых отдаёт в руки человека. Осенью Тутыру приносили в жертву козла. По поверьям, нарушивших этот обычай Тутыр жестоко наказывает: велит волкам истребить их стада, а иногда и их самих. В нартском эпосе Тутыр — покровитель нартов, дружелюбно относятся к нартам и его подопечные. Так, нарт Сауайя был вскормлен волчьим молоком, а Сослан закалён в нем.
КОМАХСÆН (13-19)
Адæймаг æрмæст бахæрын æмæ баназынмæ нæ рантыст ацы дунемæ, хъуамæ рæстæгæйрæстæгмæ ахъуыды кæна йæ уды сыгъдæгдзинадыл дæр. Æмæ Комахсæнæн фыццаджыфыццагдæр ис уыцы нысаниуæг. Бæрæгбон вæййы, Ногбонæй фондзæхсæз къуырийы куы рацæуы, мæй куы сног вæййы, уæд. Фылдæр хатт вæййы æртхъирæны мæйы дыккаг къуырийы Хуыцаубон. Бæрæгбониу райдыдта цыппæрæмæхсæв. Ахастаиу дыууæ къуырийы. Фыццаг къуыри – Фыдыкомбæттæн, дыккаг – Урсы къуыри. Алы бонæн дæр – йæхи сæрмагонд нысаниуæг. Фыццаг къуырииу райдыдта хуыцаубоны, уæдиу акусарт кодтой. Æмæ уымæ гæсгæ уыцы бон хуыйны Галæргæвдæн Хуыцаубон. Уæд ма къуырийы дæргъы уыд дзидза хæрæн. Къуырисæр – Алардыйы бон, табу æмæ йын лæгъстæ кодтой, фæдзæхстой йыл сабиты, йе ргом сæм куыд никæд раздаха, йæ чъылдыммæ йын кувдзысты. Адæм тарстысты, Алардыйы зæрдæхудты куы бацæуой æмæ сæ куы бафхæра, дзуарæй куы фæрынчын уой. Дыккаг – Уастырджийы бон. Адæм уыдысты хъæлдзæг, зарыдысты, кафыдысты. Цыппæрæмы мысыдысты сæ мæрдты, уыцы бон ма табу кодтой Мыкалгабыртæн дæр, цæмæй бæркадджын, хор æмæ фосæфсæст уой. Уыцы бон кусын не мбæлди. Майрæмбон – Мады Майрæмы бон. Сабаты мысыдысты сæ мæрдты, иумæиу сын хист скодтой. Къуырийы дæргъыиу аргæвстой дыууææртæ кусæрттаджы. Уый фæстæиу цæттæ кæнын райдыдтой Урсы къуыримæ. Къустæ æмæ иннæ мигæнæнтæиу сыгъдæг ныхсадтой, сойы, дзидзайы фæд сыл куыд нæуал баззайа, уымæн æмæ уæд дзидза æмæ дзидзайæ конд хæринаг хæрæн нал уыд, хордтой æрмæстдæр урсагæй конд хæринæгтæ. Бæрæгбонмæиу сæрмагондæй бацахстой цыхтытæ, фæззæджыиу царв скодтой æмæиу æй нывæрдтой Урсы къуыримæ. Хуыцаубоныиу изæрæй бинонтæм æнхъæлмæ каст дзаджджын фынг. Къуырисæры дардтой мархо, æхсæвæрæниу сцæттæ кодтой мисын, чъиритæ, хъайла, урсагæй конд хæринæгтæ. Урсы къуыри ныр адæм фылдæр зонынц Цæрвхæрæнтæй. Чъиритæиу царвæй парахат байсæрстой. Фæззæджы Цæрвхæрæнтæм цы царв сæвæрдтой, уыйиу систой. Уымæй фыццаг бахæрыны Комахсæны бæрæгбон ныр адæм фыццаджы хуызæн нал кæнынц, фæлæ бынтон рохуаты дæр нæ баззад.
Ограничения в потреблении пищи — подготовка
Человек приходит в этот мир не только есть и пить, иногда он должен подумать и о своей душе, очистить свой организм, и Комахсæн, в первую очередь, предполагает это. Праздник начинался спустя 5 - 6 недель после Нового года, в новолуние. Чаще всего он приходился на второе воскресенье февраля и длился две недели. Первая неделя называлась Фыдыкомбаттан, или неделей заклания быка (заговенье, во время которого разрешалось есть мясо), вторая – Белой неделей (заговенье, во время которого можно есть только молочную пищу). Первая неделя начиналась в воскресенье, когда закалывали быка. Каждый день нес определенную нагрузку. Понедельник – день Аларды. Его гнева боялись и потому молились ему, просили, чтобы он взял детей под свое покровительство, чтобы никогда не поворачивался к ним лицом. Вторник – день Уастырджи. Люди веселились, пели, устраивали танцы. В четверг поминали покойников. Молились в этот день и Мыкалгабыртæ, просили изобилия, хорошего урожая и умножения скота. Работать в этот день не полагалось. Пятница – день Мады Майрæм (Мады зæд). В субботу вновь поминали покойников, устраивали общесельские поминки. В течение недели делали два три кусарта. Затем начиналась подготовка к Белой неделе, это был канун поста. Посуду чистили так, что на ней не оставалось даже запаха жира или мяса, ибо в Белую неделю нельзя было употреблять мясную пищу, ели только молочные продукты, которые заготавливались заранее.
КОМБÆТТÆН (19)
Цæрвхæрæнты къуыри куы ахицæн вæййы, уæд къуырисæры райдайы Комбæттæн. Раздæр ирон адæмæй бирæтæ дардтой ком, хордтой æрмæстдæр урсагæй конд хæринаг. Дыццæджы мархо дардтой Уастырджийы тыххæй. Мархо дардтой нæлгоймæгтæ дæр æмæ сылгоймæггæ дæр. Æртыццæджы ком дардтой æрмæстдæр сылгоймæгтæ, хуыдтой йæ цъиуты комдарæн. Сæ комиу куы суагътой, уæдиу скуывтой, цæмæй сæ мæргътæ æнæфыдбылыз уой, фылдæрæйфылдæр кæной, хорз хъуыддæгтæн хъæуой. Цыппæрæм уыд Рæстмæйы бон. Ком дардтой нæлгоймæгтæ дæр, сылгоймæгтæ дæр. Сæ комиу куы суагътой, уæд скуывтой, цæмæй сын рæстмæгæнджытæ, ома дзуæрттæ сæ хъуыддæгтæ рæстмæ кæной, фидæн аз сыл хуыздæрæй æрцæуæ.
Ограничения в потреблении пищи
Начинался после Комахсæна. Раньше многие осетины держали пост, ели только молочную пищу. Во вторник пост держали в честь Уастырджи. Постились и мужчины и женщины. В среду постились только женщины, называлось это «птичий пост». После окончания поста обращались к Богу с молитвой, чтобы милостью Его увеличилось поголовье домашней птицы, чтобы употреблялась она на добрые дела. Четверг был днем Раста. Постились как женщины, так и мужчины. Женщинам нельзя было пить. После окончания поста возносили Богу молитвы, просили, чтобы растмаганджыта, т.е. дзуары, помогали людям в делах, чтобы будущий праздник встретили еще лучше.
АЛАРДЫ (27)
Рыны бардуагæн йæ ном,йæ миниуджыты хуыздæр æвдисæн. Адæм æм куывтой, цæмæй сæ рынæйхъахъхъæна, æвирхъау низтæй хызт уой. Раздæрты Рыны бардуаджы бæрæгбон уыд стырдæр, ахъаззагдæрбæрæгбæттæй иу. Аларды у ноджы карздæр бардуаг, фадынæг æмæ цæсты низты бардуаг. Уæлдай æмхицдæр у сылгоймæгтææмæ сывæллæттæм. Ирыстоны йæ номыл ис бирæ кувæндæттæ.
Аларды у тынг карз бардуаг. Йæ хъыджы бацыдтæ, уæд дзы дæ сывæллæтты, дæхи хъахъхъæн. Адæм æмкуывтой тæрсгæ -ризгæйæ, хатыртæ кургæйæ йыл фæдзæхстой сæ сывæллæтты.
Хохаг хъæутæй бирæты уыди «Алардыйы хуымтæ». Уырдыгæй цы тыллæг, цы хор æмбырд кодтой, уымæйарæзтой æхсæны куывдтæ. Бæрæгбоны-иу ног чындзы ахуыдтой Алардыйы кувæндонмæ, æмæ-иу æй хистæрсылгоймæгтæ дзуарыл бафæдзæхстой, цæмæй йын, цы гуырдтæ рантыса, уыдон цæринаг уой, æнæниз, æнæфыдбылызæй рæзой. Алардымæ кувгæйæ адæм ссардтой фæлмæн, уæздан, зæрдæбын ныхæстæ. Хуыдтой йæ «Рухс Аларды», «Сызгъæринбазыр Аларды», «Сызгъæрин Аларды», «Сырх Аларды» æмæ афтæ дарддæр. Алардыйæн чъиритæ кодтой, зæххы хуссар хайы цы мæнæу зади, уый ссадæй. Нывонд ын кодтой урсуæрыкк. Кувгæйæ- иу дзырдтой: «Уæ, рухс Аларды, табу дæуæн! Нæ чысылтæ де уазæг, не стыртæн цæстырухс ратт. Уæ, Аларды, табу дæуæн! Дардæй дын кувдзыстæм, хæстæгмæ нæм ма рцу, куы рцæуай, уæдхъæлдзæгæй, фæстæмæ куы цæуай, уæд та нæ худгæйæ ныууадз».Ныры рæстæджы дæр Аларды у, адæм арæхдæр кæмæн табу кæнынц, уыцы дзуæрттæй иу. Сылгоймаг кувыæмæ йын йæ ном ма ссара, йæ кæстæрты йыл ма бафæдзæхса, уый арæх нæ вæййы.Алардыйы бæрæгбон иутæ кæнынц тъæнджы кæнæ æртхъирæны мæй, иннæтæ зæрдæвæрæны мæй, чи тайæ кæны сусæны, майрæмы, рухæны мæйты.
Ирон мифологийы æппæты карздæр бардуаг, сывæллæтты низфадынæджы бардуаг. Рагон Ирыстоны иу фадынæгæй сабитæ дзæвгартæй цагъды кодтой, цы сывæллон иудзы фæрынчын, уымæн иу сдзæбæх æнхъæл ничиуал уыд. Афтæ карз уыд ацы низ, æмæ дзы ирон адæмтынг тарстысты. Уый тыххæй дзы нымд кодтой, йæ фæсномыгæй йæ хуыдтой «дзуар». Дзуары бынаты йæсæвæрдтой. Аларды та уыд йæ бардуаг. Уымæ куывтой, уымæй агуырдтой, цæмæй сын сæ цотмæ фадынæгма æрбауадза. Алардыйы хуыдтой рухс, сыгъзæрин. «Рухс, сыгъзæрин Аларды, табу дæхицæн, куывта-иухистæр.
Зæхмæ куы æрцæуыс, уæд-иу нæ хъазгæ-худгæйæ ныууадз!
Де ‘ргом нæм макуы равдис. Дæчъылдыммæ дæм сыгъзæрин тæбæгъты кувдзыстæм».
Алардыйы бæрæгбон афæдз вæййы дыууæ хатты: уалдзæджы æмæ рагвæззæг, къуырийы бонтæй та – къуырисæры. Ирон адæммæ-иу уæлдай кадджындæр уыд, сывæллæттæ-иу фадынæгæй рынчын кæнын куырайдыдтой, уæд. Рынчыны цур хъæрæй ныхас нæ уагътой, чи йæм каст, уый та хъуамæ уыдаидхæрзсыгъдæг æмæ аив уæлæдарæсы. Алардыйæн æргæвстой урс уæрыччытæ, кæнæ афæдздзыд фыстæ. Цæмæййын йæ хорзæх ссардтаиккой, уый тыххæй-иу йæ номыл куывдтæ адаргъ сты мæйы бæрц дæр.
Алардыйы куывдты кæд устытæ нæ бадтысты, уæддæр ыл уыдонæй тынгдæр ничи аудыдта: цотгæнæг уыдонсты, сомы дæр дзы уыдон кодтой. Ногбоны-иу Фыссæн æхсæвы чызджытæ куывтой, цæмæй сын Аларды сæфидæны цот фадынæгæй бахъахъхъæна. Уæдæ æппæты тынгдæр æлгъыст та уыд: «Алардыйы фыдæхссар».
Фадынæгæй иу цы сывæллон амард, ууыл Алардыйы тæсæй кæугæ дæр нæ кодтой. Алардыйы зарæгкæнгæйæ-иу æй баныгæдтой.
Аларды
Перед праздником Аларды справляют день Рыны* бардуага (повелителя эпидемий). Имя божества уже свидетельствует о его характере, и поэтому люди молились ему, чтобы оно не посылало на них эпидемий, мора, ограждало от других не менее страшных болезней.
Аларды — божество оспы, кори и глазных болезней — еще более суровое божество. Особенно опасен был Аларды для детей и женщин. Люди боялись обидеть его, разгневать, даже молились с оглядкой, извиняясь за беспокойство.
Во многих горных селениях были «пашни Аларды», урожай с которых предназначался для проведения обще-сельских кувдов в его честь. В праздник молодую невестку приводили в святилище Аларды, и одна из старших женщин поручала ее попечительству дзуара. Чтобы умилостивить Аларды, его называли «Светлый Аларды», «Золотокрылый Аларды», «Золотой Аларды», «Красный Аларды» и т.д.
Пироги на Аларды пекли из помола пшеницы, росшей на южных склонах. В жертву приносили белого ягненка. Старший произносил молитву: «О светлый Аларды, табу** тебе! Возьми наших мальчиков под свое покровительство, а старших одари хорошим зрением! О Аларды, табу тебе! Не приближайся к нам — издали будем молиться тебе. А если надумаешь прийти, то в добром расположении духа, будешь уходить — оставь нас в веселии».Аларды и в наши дни является популярным божеством, его имя поминают все молящиеся.
Праздник в его честь везде отмечают в разное время: одни в январе — феврале, другие — в мае, третьи — в июле, августе, сентябре.
*Рын — болезнь, эпидемия, мор.
**Табу — молитвенное воззвание, благодарение Богу, святым.
По материалам книги Гастана Агнаева «Осетинские обычаи»
Отправить ответ